Nišani kiseljačkog kraja iz osmanskog perioda

Nišanima nazivamo uspravne kamene spomenike iznad grobova muslimana u Bosni i Hercegovini. Naziv je preuzet iz turskog i perzijskog jezika, uz to, ima još i neka druga značenja (meta, madež, orden i dar). Nišani u 15. i 16. stoljeću razlikuju se po svom obliku i ornamentici od onih u 18. i 19. stoljeću. Kroz materijalne ostatke islamske kulture možemo pratiti proces širenja islamske kulture. O islamskim spomenicima – nišanima pisao je historičar Šefik Bešlagić, koji navodi da o izgledu prvih nišana ukazuje usmena predaja, pa ih stanovnici ovih krajeva nazivaju gazijski, šehidski, ili od vremena fetha – koji se naročito vežu za početak osmanske vlasti, a takve nalazimo i u kiseljačkom, kreševskom i fojničkom kraju.

U okolici Kiseljaka sačuvalo se više lokaliteta sa starim nišanima. S lijeve strane puta koji vodi iz Sarajeva za Kiseljak nalazi se naselje Han Ploča, u još i danas aktivnom muslimanskom groblju, nalazi se nekoliko starih nišana, od kojih su karakteristična dva primjerka. Jedan uzglavni nišan osmerokutne osnove, visok je 2,10 m i ima turban u gužve. Na ovom nišanu je isklesana kijača. Iznad drugog groba su dva nišana u formi stele, visine do 1,85 m, sa čije jedne šire strane uzglavnog nišana nalazi se izveden list (ili stablo) sa dvije rozete, a na nožnom su tri rozete. Nedaleko od naprijed spomenutih nalazi se druga nekropola sa starim nišanima. Na jednom nišanu sa turbanom u gužve isklesana je sablja sa kičankama.

Na lokalitetu Majdan kod Han Ploče nalazi se groblje sa starim nišanima. Na jednom nišanu je isklesana čomaga i polulopta. Kod ovog nišana su održavane dove za kišu.

U selu Gornjoj Gomionici nalazi se staro, jednostavno drveno turbe. Predanje kaže da je tu sahranjen šehid koji je ovdje poginuo pri osvajanju Bosne i da je svoju glavu nosio pod mišicom, pa kada su ga takvog ugledali, tu je pao i sahranjen. Drveni sarkofag je obilježen samo sa dva neobrađena kamena. Selo Gornja Gomionica bilo je u sastavu srednjovjekovne župe Lepenica, a kasnije istoimene nahije. Spominje se 1486. godine, kada je brojilo šest kuća i spadalo je u isti timar sa selom Podastinjem.

Na Baskijama kod Brestovskog postoji groblje, zvano »Starčevo groblje«. Tu su dva groba sa tzv. šehitskim nišanima. Mještani pričaju da su se ovdje pobili svatovi. Postojao je i običaj da se oko ovih nišana vodaju konji koji su bili bolesni ili bi zastala mokraća.

Poviše naselja Kazagići, na jednom brijegu, odakle je izvanredno lijep pogled na okolinu, nalazi se stara džamija sa drvenom munarom i jednostavnom unutrašnjošću. U unutrašnjosti je, lijevo od mihraba, na zidu tušem ispisan tekst, koji je sada nečitak, ali se tu razabire hidžretska 1072. (1662) godina i potpis Muhameda, Sarajlije. Oko spomenute džamije je prostrano groblje. Među nišanima se nalazi i dvadesetak lijepo i precizno klesanih nišana sa ukrasima, ali bez natpisa, a koji bi po formi mogli pripadati XVII stoljeću. U groblju uz džamiju u Brnjacima, na jednom manjem nišanu, nalazi se sa dvije njegove strane sljedeći tekst: »Lailahe illallah, Muhammeden resulullah, Umrli Džafer, sin Saliha, Godina 1144.« (1731). I u Višinjici se nalazi šehitsko turbe, a starih nišana iz osmanskog perioda ima i u Docu, Bilalovcu, Parževićima itd. Ovo je vrijedan doprinos istraživanju nišana na području Kiseljaka i važno je da se nastavi sa daljnjim istraživanjima kako bi se obuhvatili svi nišani i sačuvali od zaborava. Svaki nišan ima svoju priču i vrijednost, te je bitno da se oni dokumentiraju i zaštite kao dio naše kulturne baštine. Nadam se da će buduća istraživanja biti još plodonosnija i da ćemo uspjeti otkriti još mnogo toga o našoj prošlosti.

Turbe u mjestu Višnjica kod Kiseljaka

Historijski izvori:

1. Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine. Knj. 2, Istočna i Centralna Bosna, Sarajevo-Publishing, 1998.
2. Zulum Haris, Islamska kultura fojničkog kraja u osmanskom periodu, Sarajevo : Fakultet političkih nauka Univerziteta, 2023.

Mr. Haris Zulum